Een, in mijn ogen, prachtig stukje informatie visualisatie waar ik als kind boven weg kon dromen. De mooie letters en prachtige kleuren, de vormen van de landen. Een mooie grijze kaft met grote letters in wit en cyaan, de grote bosatlas. Op Flickr heeft Jonathan Turner een paar foto's van het binnenwerk geplaatst.

De papieren versie krijgt er een digitaal broetje bij. Noordhoff Uitgevers is bezig met het ontwikkelen van de Bosatlas Online. In september 2008 komt de eerste testversie voor het onderwijs beschikbaar.

In een artikel op de site van Information Architects las ik voor het eerst over Sensemaking. Het is 'een proces waarbij gebruikt gemaakt wordt van bewuste rationele overwegingen om de situatie te her-analiseren en orde te scheppen in deze verwarring en verrassing' [1].

Op de site van information aesthetics staat een verslag van Brad Stenger over The Journalism 3G Symposium on Computation + Journalism (22-23 februari 2008) dat zeer zeker de moeite van het lezen waard is. Een van de onderwerpen was Sensemaking in Information Visualisation.

Lees verder op de site van IA >

Bron [1] Sensemaking in Expatriation: an exploration, Glanz-Martin, M.L., 2005-06-03.

Meer informatie over Sensemaking
Theorieënoverzicht Universiteit van Twente: Sensemaking:

Since Sensemaking has been under development since 1972, it cannot be explained in a few sentences. It is important to know that the project has been based on three central assumptions regarding communication practice:

1. That it is possible to design and implement communication systems and practices that are responsive to human needs;
2. That it is possible for humans to enlarge their communication repertoires to pursue this vision;
3. That achieving these outcomes requires the development of communication-based methodological approaches.

Lees verder op de site van UvT >

Februari 2006 heeft Hans Rosling tijdens TED talks laten zien dat data uit verschillende bronnen gekoppeld zou kunnen worden aan visualisaties. Een belangrijk onderdeel de mogelijkheid tot zoeken niet achterwege latend. Samen met zijn zoon Ola Rosling en schoondochter Anna Rosling Rönnlund ontwikkelde hij onder de naam Trendalyzer software die internationale statistieken omzet in bewegende, interactieve en plezierige grafieken. Het doel was om begrip te kweken bij het grote publiek. En het inzicht in de wereldproblematiek te vergroten door het aanbieden van vrij toegankelijke openbare statistieken. In zijn lezingen gebruikt hij deze grafiek 'Gapminder' om wereldontwikkeling te visualiseren.

1. Gegevensdragers bijvoorbeeld de kolommen in een staafdiagram of de cirkels in een belgrafiek.
2. Ordeningsonderdelen bijvoorbeeld de assen, rasterlijnen of stramien.
3. Tekst zoals titel, bijschriften, bronvermelding en legenda.

Soms komen daar de ondersteunende onderdelen zoals bijvoorbeeld de achtergrond of het kader nog bij.

Om zinvolle informatie in geordende data zichtbaar te maken kunnen deze met elkaar in verband worden gebracht. Je kunt dit doen door bijvoorbeeld het gemiddelde uit te rekenen, door het in groepen in te delen, door vergelijkingen of door verbanden te leggen. Denk hierbij aan de categorieën geografisch weer te geven (de cholera visualisatie van Snow). De statistiek kan laten zien of deze combinaties ook tot een conclusie kunnen leiden. Hiervoor kan geput worden uit een enorm aantal visualisatie mogelijkheden.

Zijn naam duikt op op de meest onverwachte momenten. Als mede-initiatiefnemer van Ted [1], auteur [2], vormgever, bedenker van de term 'informatie architect'. en als architect.

Ik hoorde, als beginnend vormgever, voor het eerst over Richard Saul Wurman bij een opdracht tot het ontwerpen van formulieren voor een grote organisatie. Een senior collega gaf mij vijf mogelijkheden om te starten met orde te brengen in de berg van informatie die op mijn bureau lag. Als houvast vertelde hij over het LATCH principe.

1. Location
2. Alphabetical
3. Time
4. Category
5. Hierarchy

Etude sonic visualisation from Brendan Dawes on Vimeo.

Een bak cijfers vertalen naar een visuele weergave kan ervoor zorgen dat statistische data beter gecommuniceerd wordt. Grafieken zijn zoals Tufte, een bekende auteur op het gebied van analytisch ontwerp, zegt 'instruments for reasoning' [1]. Voordat het zover is zullen echter eerst een paar stappen genomen moeten worden. Ervan uitgaande dat de bak met data al verzameld is moet er gekeken worden welke cijfers met elkaar in verband kunnen worden gebracht. Is er een ontwikkeling in tijd, zijn er verschillen, is er een stijgende of dalende lijn in te ontdekken etcetra. Door deze data te rangschikken en te ordenen kunnen deze patronen zichtbaar gemaakt worden. Ontwikkelingen, schommelingen hierin, de frequentie hiervan, onderlinge relaties en een totaaloverzicht kunnen in beeld gebracht worden.

Het bronmateriaal om een data visualisatie te maken bestaat uit cijfers. Hierbij kan het gaan om enorme hoeveelheden data die op een goede manier geordend en geïnterpreteerd moeten worden.

Om deze gegevens of data te verzamelen heb je de statistiek. De statistiek houdt zich bezig met het verzamelen, bewerken, interpreteren en presenteren van deze data. Voor mijn afstudeeropdracht hoef ik me gelukkig alleen te verdiepen in de beschrijvende statistiek. Dat wil zeggen dat je telt 'hoeveel slagers er in dorp D zijn, hoeveel kippen in streek S, hoeveel molens in land L, hoeveel mannen in vereniging V en hoeveel lijders aan ziekte Z in ziekehuis X' [1]. Deze gegevens worden vervolgens gepresenteerd in tabellen, grafieken en diagrammen.

Gegevens worden geordend en gereduceerd, indien gewenst vertaald naar kengetallen (= een samenvatting van een kenmerk door één bepaalde eigenschap ervan te benadrukken[2]). In overzichtelijke tabellen, grafieken en figuren worden ten slotte de gegevens gepresenteerd. Een belangrijk deel van het werk van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreft dit deelgebied.

• Het beheren van een enorme bak vol data (bedrijven en overheden hebben hier door de jaren heen vaak enorm veel van verzameld) heet data warehousing.
• En data mining is het ontdekken van betekenisvolle patronen in deze data.
• Data visualisatie is hierbij het in beeld brengen, het visueel communiceren is van deze data.

Bronnen
1. Statistiek en de statistieken. Dr. Ewald Vervaet. Struktuur en genese, 2004, vol.17, p.26-54.
2. Wat is onderzoek? Nel Verhoeven. Uitgeverij Boom. 2004 - 2005.

Terwijl ik bij amoebe toch echt aan iets heel anders denk blijkt het ook een diagram type te zijn. Het wordt vooral gebruikt binnen de ecologische wereld om de resultaten van een onderzoek en de prognoses of scenario's te visualiseren: het Amoebe-diagram.

Amoebe-diagram met diverse bodembiologische gegevens (Breure et al., 2003b).

Elke gekleurde taartpunt representeert een specifieke bodembiologische parameter. De grootte van de taartpunt geeft aan hoeveel de biologische parameter verschilt met die van een gekozen referentie (buitenste zwarte cirkel). Het binnenste zwarte gebied geeft aan waar een ernstig kwaliteitstekort dreigt. Bron: Referenties voor bodemecosystemen: evaluatie van functies en ecologische diensten (PDF).

De sociale betrokkenheid die zichtbaar werd bij Neurath, Arvtz, Reidemeister en Alma zien we ook terug op andere wetenschappelijke gebieden. Binnen de sociale wetenschappen ontwikkelde zich de sociale geografie. In feite werd de aardrijkskunde gecombineerd met de menswetenschappen. Het ging bijvoorbeeld niet meer alleen over de stad maar ook over de bewegingen van de stedelingen binnen deze ruimte. Het gaat tussen om de interactie tussen mens en ruimte. Aandachtsgebieden kunnen naast steden ook dorpen zijn. Ook verkeer, handel en toerisme hebben duidelijk een ruimtelijke dimensie. Landschapsvormen en aardoppervlakte worden buiten beschouwing gelaten.

Al eerder, in 1854, maakte de Engelse arts John Snow een kaart waarop alle sterfgevallen in een bepaalde buurt in London zichtbaar waren. Daaruit bleek dat een waterpomp in Broad Street de bron van besmetting was.

De Universiteit van Amsterdam heeft in haar collectie een Cholerakaart van Amsterdam van J. Texeira de Mattos een iets latere datum (1866) waarin de verspreiding van cholera en het aantal sterfgevallen in 50 buurten van Amsterdam zichtbaar is gemaakt. [Ga naar de beeldbank van de UvA voor een zoomable versie].

In deze kaart hebben ze een cirkel als tijdseenheid gebruikt. Elke week staat voor één stuk. De zwarte cijfers geven het totaal van de bevolking in die wijk in mei 1866 aan en de verhouding sterfgetallen per 1000 inwoners.

Een veel recenter voorbeeld is het aantal moskeeën per plaats in de provincies Noord-Holland en Flevoland (2005) van Nijeholt [1].

Kaart van de agglomeratie Amsterdam, bestaand en ontworpen, ca. 1960. Bron: Collecties. Universiteit van Amsterdam.

Bronnen
1. Source: Handboek Geo-visualisatie, author: Nijeholt. Source of the data: ((CBS-data according to 'De Bosatlas') according to the 'NRC'): Magazine 'M' (attachment of the NRC-Handelsblad dd december 2007, pag. 55. Subject: 'Wij staan op de kaart'.)
2. Beelddatabank Kaarten & atlassen. UvA.
3. Kaarten, atlassen en globes: collectie in vogelvlucht. UvA.
5. Van Taarten en balken. Kerstnummer Grafisch Nederland 1996.

Fré Cohen
Uit: Een gids voor de Schiphol (1938)

Zo rond 1920, vlak na de eerste wereldoorlog, wilde Otto Neurath (Oostenrijks filosoof, econoom en socioloog; 1882 - 1945) het grote publiek over allerlei ontwikkelingen op sociaal en economisch gebied voorlichten. Hiervoor organiseerde hij tentoonstellingen waarbij regelmatig aantrekkelijke presentatiemiddelen zoals driedimensionale diagrammen gebruikt. Hiervoor werkte hij samen met Marie Reidemeister (1898 - 1968) die het cijfermateriaal geschikt maakte voor grafische bewerking. Stelregel hierbij was dat één symbool één specifieke waarde had. Een grotere waarde werd weergegeven door meer symbolen en niet door een groter symbool.

Terwijl statistische visualisaties voorheen vooral hun oorsprong vonden binnen de wetenschap veranderde dit dankzij Neurath en Gerd Arntz (kunstenaar; 1900 - 1988). In 1926, na een ontmoeting tussen beide mannen, gaat Arntz symbolen ontwikkelen welke toegepast worden in diagrammen.

Kunstwerk van Arntz

Deze manier van beeldstatistiek is bekend als 'De Weense methode'. Willem Sandberg (1897 - 1984; grafisch ontwerper, directeur Stedelijk Museum (SM) in Amsterdam) die toentertijd psychologie studeerde in Wenen naar Nederland heeft er zorg voor gedragen dat deze methode naar Nederland kwam.

Maar ook Peter Alma (1886 - 1969) raakte vanwege de enorme maatschappelijke betrokkenheid geïnteresseerd in de beeldstatistiek. Na tekenaar te zijn geweest voor Neurath heeft hij na terugkeer in Amsterdam zelfs een atelier voor beeldstatistiek (1933) opgericht.

Door het opkomend socialisme waren Neurath, Reidemeister en Arntz genoodzaakt Oostenrijk te verlaten en naar Nederland te vluchten. En in 1934 stichtte Neurath in Den Haag samen met Reidemeister de Internationale Stichting voor Beeldpaedagogie, het Mundaneum op.

In 1942 richtte Neurath samen met zijn vrouw Marie het ISOTYPE (International System of TYpographic Picture Education) instituut op.

Bronnen:
1. Tentoonstelling Gert Arntz. Ontwerpwerk.
2. Otto Neurath. Wikipedia.
3. Text - Bild - Interface. Otto Neurath und die Merkmale des visuellen Kommunikationsdesigns, zum Vortrag im Rahmen der "Unplugged Heads" at the Institut für neue Medien, Frankfurt (2 December 1997). Frank Hartmann.
4. Otto Neurath. Special Dossiers. Künst = Kaptial.
5. ISOTYPE institue. http://www.fulltable.com/iso/

Binnen de officiële statistische diensten die eind 19e eeuw werden opgericht waren er heel wat ambtenaren die experimenteerden met het visueel weergeven van hun cijfermateriaal. Daarbij maakte Luigi Perozzo, een italiaan, grote indruk met zijn driedimensionale bevolkingsdiagrammen (stereogrammen).

Statistica Grafica - Della rappresentazione grafica di una collettività di individui nella successione del tempo, e in particolare dei diagrammi a tre coordinate - Memoria di Luigi Perozzo. Annali di Statistica, Serie 2, Vol. 12, 1880, pp.1-16. (Ministero d'Agricoltura, Industria e Commercio, Direzione di Statistica)

Op de x-as staat de leeftijd (oud = dichtbij, jong = achteraan), op de ij-as het aantal individuen en op de z-as staan de jaartallen. Het uiteindelijke resultaat ziet er goed uit en is functioneel. Het is direct duidelijk dat de mens door de jaren heen ouder wordt en dat de bevolking toeneemt.

Op het moment dat de maatschappij overging van het handmatig vervaardigen van goederen naar het machinaal vervaardigen en de industriële revolutie een feit was werd het voor landen essentieel om meer inzicht te krijgen in de cijfers omtrent de bevolking. Het is een tijd waarin de ontwikkelingen enorm snel gaan.

Rond 1795 vond daarom in Nederland de eerste grote volkstelling plaats. In 1830 volgde de tweede volkstelling waarbij de hulp in was geroepen van Adolphe Quételet (1796-1874), een Belgisch astronoom en mathematicus.

In deze wetenschappelijk omgeving waren kansrekening en statistiek al helemaal ingeburgerd. Quételet was de eerste die deze wetenschap ook toepaste op de sociale omgeving. Hij paste de door hem ontwikkelde methoden van kansrekening toe op bevolkingsstatistieken. Door het bepalen van de gemiddelde mens is het eenvoudig om afwijkingen zoals bijvoorbeeld crimineel gedrag beter in kaart te signaleren [1].

Inzicht in de gemiddelde borstomvang van Schotse soldaten:

Het begrip 'gemiddelde mens' wordt toegepast in zijn meest invloedrijke publicatie 'Sur l'homme et le développement de ses facultés, ou Essai de physique sociale' uit 1835.

Daarnaast heeft Quételet bijgedragen aan de oprichting van de Centrale Commissie voor de Statistiek (184; na 1946: Hoge Raad voor de Statistiek) en van de Royal Statistical Society in 1835.

In dat jaar werd, mede dankzij Quételet, het 1e internationale Statistische Congres in Brussel gehouden. Toch zou het pas de 3e conferentie zijn waar de grafische weergave van statistische gegevens voor het eerst echt onder de aandacht werd gebracht. Daarbij ging het vooral om de vraag of de grafische methode wel wetenschappelijk verantwoord was.

Bronnen
1. Van Taarten en Balken. Kerstnummer Grafisch Nederland 1996.
2. Adolphe Quételet (1796-1874). FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie. Geraadpleegd 16 april 2008.
3. Sur l'homme et le développement de ses facultés, ou Essai de physique sociale. A. Quételet. Paris : Bachelier, 1835. Online PDF.
4. Adolphe Quételet. From Wikipedia, the free encyclopedia. Geraadpleegd 16 april 2008.
5. International Statistical Institute.